Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD) zwane również zespołem natręctw

U dzieci pierwszy epizod może się pojawić już w 7 – 8 r. ż. Najczęstszą grupę pacjentów stanowią jednak osoby w wieku 19-25 lat.

Objawy obejmują obsesje (natrętne myśli), kompulsje i rytuały (natrętne czynności), pierwotne spowolnienie czyli znaczne wydłużenie czasu poświęconego na wykonywanie rutynowych czynności oraz trudności związane w zapoczątkowaniu danej czynności i wykonaniem jej do końca. Mogą to być również ruminacje myślowe (długotrwały ciąg nieproduktywnych myśli na pewien temat).

Pojawienie się obsesji jest prowokowane najczęściej przez zewnętrzne bodźce, które wdzierają się do świadomości wbrew woli. Towarzyszy im odczuwanie negatywnych emocji co sprawia nieakceptowanie tych myśli. Osoba, która doświadcza obsesji czuje się zmuszona do walki z nimi i stosuje różne strategie kontroli, np. poszukuje wsparcia, unika bodźców, próbuje rozpraszać uwagę, wykonuje kompulsywne rytuały. Bardzo często próby oporu są nieskuteczne, co daje poczucie utraty kontroli nad własnymi myślami. Myśli, wyobrażenia i impulsy natrętne zazwyczaj nie są tymi które mogłyby zostać zaakceptowane jako zgodne z własnymi systemami wartości i zasad.

Kompulsje zaś to powtarzające się zachowania lub akty psychiczne, które są podejmowane w celu redukcji niepokoju a nie, jak np. w uzależnieniach w celu uzyskania przyjemności. Mają charakter powtarzalny i stereotypowy. Chory odczuwa subiektywny przymus ich wykonania, ma zmniejszone poczucie kontroli nad nimi, a wykonanie ich daje chwilową redukcję niepokoju. Kompulsje są częściowo akceptowane, ale mimo wszystko postrzegane są jak nadmierna i wyolbrzymiona odpowiedź na poprzedzającą je obsesję. Określane są jako irracjonalne i bezsensowne. Czynności natrętne mogą się też pojawiać u osób zdrowych, najczęściej pod postacią sprawdzania, powtarzania, mycia, magicznych zachowań oraz unikania określonych przedmiotów lub sytuacji.

Objawy obsesyjno-kompulsywne jako wariant prawidłowych zachowań związanych z rozwojem psychicznym, czyli tzw. rytuały wczesnodziecięce mogą się pojawić u dzieci w wieku ok. 2,5 lat (sprawdzanie, dotykanie przedmiotów); u dzieci 5-6-letnich (zrytualizowane zabawy grupowe, które odbywają się wg ściśle ustalonych reguł), a około 7 r. ż. mogą również dotyczyć zbierania i kolekcjonowania przedmiotów.

Niektórzy badacze ze względu na podobieństwo niektórych cech objawów OCD do innych chorób psychicznych i neurologicznych stworzyli pojęcie spektrum OCD.

Obszar ten obejmuje takie jednostki chorobowe, jak: dysmorfofobia, hipochondria, depersonalizacja, kleptomania, piromania, hazard, zachowania samouszkadzające,  zaburzenia odżywiania (jadłowstręt psychiczny, bulimia), schizofrenia z objawami OCD, a także pląsawica Sydenhama, Huntingtona, parkinsonizm, zespół Tourette’a. Również autoimmunizacyjne zaburzenia popaciorkowcowe u dzieci mogą odgrywać istotną rolę w znaczącej podgrupie osób z OCD. Jest to tzw. zespół PANDAS, charakteryzujący się obecnością objawów OCD i/lub zaburzeń tikowych z towarzyszącą nadruchliwością; o epizodycznym przebiegu zależnym od obecności infekcji paciorkowcowej.

W leczeniu stosujemy psychoterapię i farmakoterapię. Ta pierwsza obejmuje najczęściej terapię behawioralno-poznawczą, która zakłada, że objawy OCD to utrwalony wzorzec zachowań służący redukcji niepokoju wywołanego przez bodźce prowokujące, a wzmocnieniem jest redukcja lęku, przez co zachowania się utrwalają i przybierają postać nawyku. Celem leczenia będzie więc likwidacja objawów poprzez wygaszenie wzmocnień. W części poznawczej zaś pracujemy nad zmianą nieadaptacyjnych (czyli wywołujące objawy) schematów myślenia, przekonań dotyczących nadmiernej odpowiedzialności, kontroli, moralności, ryzyka, perfekcjonizmu stosując np. np. eksperymenty behawioralne.

W ramach farmakoterapii stosujemy trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne oraz inhibitory wychwytu serotoniny. W razie potrzeby stosowane są też inne leki poza wskazaniami rejestracyjnymi. 

Dr Kamila Wojtczak